Sinds een aantal weken ben ik als teamleider aangesloten bij Theatergroep Thomas. Samen met Inge Schouten, artistiek leider en Ralf Moerman, zakelijk leider draag ik de visie van deze theatergroep een warm hart toe. Thomas dient als springplank voor beginnend talent die een podium verdienen. Dit geldt voor alle disciplines binnen het theater: regisseurs, acteurs, tekstschrijvers, technici, PR-medewerkers, kostuumontwerpers etc. Een objectieve recensie over voorstellingen van deze groep kan ik uiteraard niet schrijven. De voorstelling Brandkoorts, die ze afgelopen maart met succes in het Compagnie hebben gespeeld en morgen nog een keer spelen in het Oostblok theater, onder de aandacht brengen kan natuurlijk wel.
Morgen 28 april te zien in theater Oostblok in Amsterdam.
Regie in handen van de jonge maker Tom Jaspers, afgestudeerd aan toneelschool Arnhem.
De welwillenden van Jonathan Littell deed veel stof opwaaien in 2006 door het feit dat de Tweede Wereldoorlog verteld wordt vanuit de ogen van SS-officier Max Aue. Het boek is bewerkt door Guy Cassiers en Erwin Jans, De Welwillenden is geregisseerd door Guy Cassiers. Het perspectief van de dader is er een waar we niet aan gewend zijn en waarmee we ons niet willen identificeren. Dat is nu precies waar Max Aue in de voorstelling van Toneelgroep Amsterdam en Toneelhuis direct een appèl op doet. In zijn beginmonoloog zegt hij onder andere letterlijk ‘Ik ben net als u.’ Hans Kesting die deze hoofdrol op zich neemt staat kalm, het zaallicht is nog aan, en kijkt het publiek aan waardoor de afstand wegvalt en we kijken niet naar een acteur maar naar een mens die ons iets te vertellen heeft.
Tijdens de vele gesprekken en monologen die volgen staat het Jodenvraagstuk centraal. De reacties van zijn officieren, de één vindt het executeren van een bepaalde groep joden volstrekt belachelijk en onnodig, de ander volkomen terecht. Max Aue vindt het mensverspilling. In het boek is de hoofdpersoon niet zo moralistisch waardoor identificatie voor mij niet plaatsvindt. De inzet is nu anders. We zitten in zijn hoofd en zien wat de gruweldaden voor visioenen en hallucinaties opleveren. De beelden zijn geïnspireerd op beeldend werk van Chiharu Shiota, Rebecca Horn en Christian Boltanski. Zijn lichaam valt meerdere malen uit elkaar van pure ellende en de projecties laten beelden van gezichten zien die over elkaar heen vallen zoals hij stuk voor stuk joden heeft geëxecuteerd. Hij beschrijft soms gedetailleerd een persoon of een gebeurtenis en daarin maakt zijn geest soms rare sprongen om het aan te kunnen. Door de ondraaglijkheid schijt hij zichzelf onder, geeft over, als hij masturbeert, is het alsof hij glasscherven voelt.
Het individu heeft geen bestaansrecht en is inwisselbaar. De staat is een gewelddadige machine opgebouwd uit verschillende individuen met een aantal gemeenschappelijke kenmerken die bevelen uitvoeren en de wet volgen die op dat moment geldt. Door dit ver te houden van ieder realisme is het toepasbaar op andere oorlogen uit de recentere geschiedenis. Eichmann is de enige historische figuur in deze voorstelling, formidabel gespeeld door Katelijne Damen. Hij neemt zijn verantwoordelijkheid zeer ernstig en wil de wet strikt opvolgen. Dat is wat hij doet en hij is verantwoordelijk tot aan het transport, daarna is het aan een ander. Dat kun je terug lezen in De banaliteit van het kwaad van Hannah Arendt. Eichmann denkt niet verder na over wat hij doet, hij doet wat hij moet doen volgens de wet. Alles wat Damen doet om Eichmann vorm te geven is strak, strikt en heel eng. In gesprekken met Aue zie je het verlies van identiteit sterk verbeeld. Aue die Eichmann kopieert in alle gebaren en houdingen, maar niet direct en te opvallend, het duurt steeds een aantal seconden. De anderen worden anoniem aangesproken in hun rang zoals Sturmbannführer, Obergruppenführer enz. behalve Thomas Hauser, de goede vriend van Aue, naturel gespeeld door Kevin Janssens die de relativerende kracht is in het stuk.
De gehele voorstelling is een helse trip die ongeloof, verbijstering, weerzin, ontroering en diep verdriet oproept. Wat een duistere misère speelt zich daar af. De rauwe enscenering van Erwin Jans, het treinspoor waarvan iedereen weet waar die toe leidt en de vele paar schoenen, die in plaats van op een hoop gegooid in een rij worden neergezet, spreken tot ieders verbeelding. De kleine Joodse jongen Jakov als symbool voor alle Joden, die bladmuziek wordt beloofd door Aue terwijl je weet dat ook hij zal sterven, is hartverscheurend. Het hele psychologische proces van de weg naar waanzin is zo onweerstaanbaar goed neergezet bij alle personages en door de gehele cast. Kesting is in het geheel ontzagwekkend helder in woord en fysiek expressief in zijn ondergang.
In het donker komen twee, duidelijk dronken, mannen op. Het zijn Bill, een bekende nieuwslezer en Eric, zijn hoofdredacteur. Het herkenbare stemgeluid van Stefan de Walle en Jaap Spijkers die deze personages vertolken in De Zender werken meteen op de lachspieren. De Zender gaat over de onstuimige en bedrijvige wereld van een nieuwsredactie in de jaren ’70. Mingus Dagelet, Rick Paul van Mulligen en Laurien van Rijswijk vormen de redactie van dit nieuwsprogramma. We zien een studio met een desk en bureaus met panelen en apparatuur uit die tijd en een drumstel. Bill en Eric halen gemoedelijk herinneringen op, praten over de dalende kijkcijfers en het ontslag van de nieuwslezer. Als Eric naar huis gaat en spijt betuigt dat hij niet voor die beslissing is gaan liggen, blijft Bill alleen achter, zich voorbereidend op zijn laatste week.
Michael ( Dagelet) neemt plaats achter het drumstel en lijkt het instrument op te warmen. Er volgt een dynamische opkomst van de andere redactieleden Bob (Van Mulligen) en Sandra (Van Rijswijk) op prikkelende slagwerkmuziek. De redactie is op elkaar ingespeeld totdat Bill in de nieuwsuitzending aankondigt om op zijn laatste dag zelfmoord te plegen tijdens de uitzending. De hele redactie en zender staan op zijn kop. Hoofdredacteur Eric is meteen ter plaatste en de grote baas Harry (Jochum ten Haaf) van ACNT die de zender net heeft gekocht komt als een testosteronbom de studio binnen draven. Wat ze nog niet weten is dat de kijkcijfers enorm zijn gestegen door de aankondiging van Bill en dat is waar Laura (Hannah Hoekstra) verschijnt en de gemoederen kalmeert. Zij kan van Bill een kijkcijferkanon maken door het publiek te geven wat ze willen horen. Bill wordt ‘de woedende profeet die de hypocrisie aan de kaak stelt’.
Alles ten dienste van de kijkcijfers, maar in het klein komen de individuele belangen ook naar voren. Michael die zijn ideeën voorlegt aan Laura om hogerop te komen, Sandra die zichtbaarder wordt omdat zij als eerste aan de voeten van de nieuwe profeet ligt. Bob raakt zijn structuur kwijt en verafschuwt alles wat Bill doet, maar volgt braaf de opdrachten op omdat hij niet anders kan. Laura en Eric komen in een smakeloze affaire terecht die Laura van begin tot eind regisseert. Wij als publiek worden in de regie ook meegenomen op het moment dat Bill zijn eigen show live op televisie krijgt. We worden aangesproken door Bill en zijn leuze: ‘ik ben kwaad en ik pik het niet langer’ scanderen we met zijn allen.
De geweldige cast speelt de personages tot in het detail uit. De zuchtjes van Bob en zwijmelde blikken van Sandra, de scriptmatige en gehaaide manier waarop Laura haar leven leidt. De ‘oude’ mannen Bill en Eric die hier niet meer tussen lijken te passen, hoewel Bill zich de rol van profeet in een split second eigen maakt. De Walle doet dit met verve. Van Mulligen speelt een aantal dubbelrollen waaronder die van Mister Kane, de allerhoogste baas van ACNT, die hij als een Godheid neerzet die letterlijk en figuurlijk groeit en alles overheerst. De uitmuntende zang en muziek die de voorstelling voorziet van ritme en dynamiek is een extra puntje op de i.
Ondanks alle ludieke vondsten en relevantie, geweldige cast en intens spel beklijft deze voorstelling gek genoeg niet. Ik vraag me af waar het mee te maken heeft. Komt het door het onderwerp: de vluchtige wereld van de media die met de dag bepaald wat in is. Er gebeurt veel in deze voorstelling en de ontwikkeling gaat razendsnel, waardoor het oppervlakkig blijft en niet echt raakt. Wat blijft hangen is een reeks van indrukwekkende fragmenten die niet op hun plek kunnen vallen.
Theaterinspiratie 